ارلیشیا؛ بیماری نوپدید و مشترک انسان و حیوانات

کنه ها همیشه معضل بزرگی در طب حیوانات خانگی بوده‌اند. ازدیاد حساسیت ناشی از آن‌ها و خونخواری توسط برخی از انواع کنه شایع‌ترین مشکلاتی هستند که با آن‌ها روبرو هستیم. با این حال این موجودات موذی خطرات جدی تری هم می‌توانند داشته باشند؛ مثل انتقال بیماری‌های عفونی نظیر ارلیشیا که هم اکنون به عنوان بیماری مشترک نوپدید بین انسان و حیوانات شناخته می‌شود.

ارلشیا از باکتری‌های گرم منفی است که سگ و انسان را به صورت مشترک درگیر می‌کند. اخیرا با توجه به تغییر اقلیم و آب و هوای کشور احتمالا با موارد بیشتری از این بیماری روبرو باشیم. بیماری مهمی که با توجه به علائم بالینی مبهم ممکن است نادیده گرفته شود. ارلیشیا گونه‌های مختلفی دارد که در ادامه با علائم و روش‌های تشخیصی آن بیشتر آشنا می‌شوید.

بیماری زایی و علائم بالینی ارلیشیا

این باکتری به سلول های فاگوسیت تک هسته‌ای حمله و بعد از تقسیم دوتایی آن‌ها را متلاشی می‌کند. ورود باکتری به داخل خون با پاسخ ایمنی بدن همراه است و به همین دلیل گفته می‌شود که بیماری زایی ارلیشیا وابسته به ایمنی است.

بیماری زایی و وقوع علائم بالینی ارلیشیوز در سه فاز تحت بالینی، حاد و مزمن طبقه بندی می‌شود. ضمن این که تنوع علائم بالینی هم به سطح ایمنی بدن، وقوع عفونت همزمان و شدت بیماری بستگی دارد. فاز تحت بالینی ممکن است چند سال طول بکشد.

علائم بیماری شامل کاهش وزن، بی حالی، بی اشتهایی و تب است. همزمان ممکن است بزرگ شدن عقده‌های لنفاوی و طحال، افت دمای بدن و تمایل به خونریزی هم در بافت‌ها رخ دهد.

در فرم مزمن بیماری علائم مبهم تر و شامل کاهش وزن محسوس، بی حالی مفرط، کم خونی و بی حالی، تحلیل عضلات و در نهایت افزایش تمایل به خوریزی در تمام ارگان های بدن از جمله چشم ها هستند.

کلینسین ها بخوانند!

• سگ ها 2 تا 4 هفته بعد از عبور از فاز حاد بیماری بهبود می‌یابند.
• در برخی از بیماران ممکن است ارلیشیوز به شکل مزمن ادامه پیدا کند و در بالین با ضعف، بی حالی و کم خونی شدید تظاهر یابد.

روش های تشخیصی ارلیشیوز

آزمایش خون کامل، تست‌های سرولوژی و مولکولی در کنار هم به تشخیص ارلیشیا کمک می‌کنند که در ادامه بررسی می‌کنیم:

آزمایش خون

ترومبوسیتوپنی شایع‌ترین اختلالی است که در خون مبتلایان به ارلیشیوز می‌بینیم. در عین حال ممکن است رده‌های دیگر هم کاهش یابند و در فاز مزمن و با شدت گرفتن بیماری پن سایتوپنی یا کاهش تمام رده‌های خونی مشاهده شود.

تغییرات آزمایش خون بیوشیمی شامل کاهش سطح آلبومین، افزایش گلوبولین و بالا رفتن آنزیم‌های کبدی ALT  و ALP هستند.

روش های سرولوژی

از روش‌های موجود الایزا حساس‌ترین تستی است که می‌تواند بین 7 تا 28 روز بعد از شروع عفونت، آنتی بادی علیه ارلیشیا را ردیابی کند. البته در صورتی که تایم مشخص از ابتلا به عفونت سپری نشده باشد احتمال منفی کاذب شدن تست وجود دارد.

روش های مولکولی

تست‌های مولکولی حساسیت بیشتری برای تفسیر دقیق‌تر وضعیت بیمار دارند؛ چون ممکن است بیمار در معرض ارگانیسم قرار گرفته باشد، الایزا مثبت باشد اما فرم فعال ارلیشیوز در بدن بیمار وجود نداشته باشد! برای تست‌های مولکولی می‌توان نمونه گیری را از مغز استخوان، خون، بافت‌های لنفاوی نظیر طحال و عقده‌های لنفاوی انجام داد. به طور کلی PCR جهت تایید بیماری در مراحل اولیه کمک کننده است و برای تایید قطعی آن در مراحل بعدی (به ویژه در صورت مزمن شدن بیماری) به تست‌های سرولوژی نیز نیاز داریم.

مدیریت و درمان ارلیشیوز

درمان ارلیشیا بر اساس آنتی بیوتیک تراپی طولانی مدت است؛ هر چند که ممکن است در مراحل مزمن بیماری پاسخ به درمان ضعیف باشد. بسته به وضعیت بیمار لازم است درمان های حمایتی هم نظیر انتقال خون انجام شود.

ایمنی زایی و واکسیناسیون

با توجه به اقلیم و آب و هوای ایران همواره احتمال انتقال بیماری‌های تک یاخته‌ای و باکتریایی نظیر ارلیشیا وجود دارد. با این حال هنوز واکسیناسیون قطعی برای ارلیشیا تولید و برنامه ریزی نشده است. در ارتباط با ایمنی زایی علیه ارلیشیوز اطلاعات کاملی در دست نیست. این ارگانیسم داخل سلولی بوده و برای غیرفعال سازی آن ایمنی سلولی درگیری می‌شود.

کنترل و پیشگیری از ارلیشیوز

پیشگیری از ارلیشیا با کنترل کنه‌ها امکان پذیر است. کنه‌ها باید به سرعت از روی بدن و با احتیاط جدا شوند. استفاده از حشره کش‌ها و شامپوهای ضدانگل هم برای دفع کنه ها توصیه شده است.

در بحث پیشگیری از ارلیشیا و جلوگیری از انتقال آن به انسان، کنترل و جداسازی محتاطانه کنه‌ها توصیه شده است. در صورتی که کنه هنگام جداسازی روی بدن میزبان له شود امکان تماس مخاطات با همولنف کنه وجود دارد.